ACIKLI KÖYÜ

Acıklı Köyü ve Tarihi

Konumu

Acıklı Köyü, doğusunda Arımköseli ve Akkuzulu, kuzeyinde Namazlı, güneyinde Demircili ve batısında da Helvacalı ile çevrilidir. 41°12'31.6 Kuzey enlemi ile 36°46'25.4"  doğu boylamında yer almaktadır. Köy, Ordu – Samsun Karayolu üzerinde olup ilçe merkezine uzaklığı 5 km ve il merkezine uzaklığı ise yaklaşık 41 km’dir. 

Tarihi

Çarşamba ve çevresi 1157 - 1158 yıllarında Danişmendli müslüman Türkler tarafından fethedilmiş ve yerleşime açılmıştır. Daha sonra Anadolu Selçuklu Devleti hâkimiyetine girmiştir. Anadolu Selçukluları’nın zayıflamasıyla Niksar, Terme ve Çarşamba yöresi Taceddinoğulları Beyliği tarafından yönetilmiştir. Osmanlılar 1428 yılında Taceddinoğulları Beyliğine son verince Çarşamba Osmanlıların yönetimine girmiştir. İlk fetihle Osmanlı hakimiyeti arasındaki yaklaşık 270 yıllık zaman dilimi içinde yöredeki yerleşimler hakkında bilgi oldukça kısıtlı olmakla birlikte Türkiye Cumhuriyeti sınırları içerisinde en eski ahşap Cami olma özelliğini taşıyan ve halen ibadete açık olan Göğceli (Çarşamba) ve Şeyhhabil Camilerinin 1200’lü yılların başında inşa edildiği bilinmektedir.

1455 yılında Acıklı Köyü

Ulaşılan ilk yazılı kaynak olan Osmanlı Devletinin 1455 yılında yaptırdığı tahrire (yazım) göre; o dönemde Kabile-i Ayvacuklu olarak anılan Acıklı Köyü, Arım (Çarşamba) kazasının Cilme Bölüğü (Nahiyesi) köylerindendir. Bununla birlikte Cilme Bölüğü’ne (Nahiyesi) bağlı diğer köyler ise; Kabile-i Karaağaç, Kabile-i Alibeylü, Kabile-i Bacılu (Yaycılu), Karye-i Ulamışlu, Kabile-i Kavallu, Kabile-i Hassabağce, Kabile-i Sığırtmaç, Kabile-i Akkuzulu, Kabile-i Taflu, Kabile-i Fernek, Kabile-i Halilo (Halilli), Kabile-i Tuğrullu, Kabile-i Canlu, Karye-i Cilima (Cilme)’dir.

1455 yılı tahrir kayıtlarına göre köyde bir kısmı vergiden muaf 60 hane vardır. Bu da toplam nüfusun yaklaşık 280 kişi olduğunu gösterir. Cilme Bölüğü (Nahiyesi) köylerinin toplam hane sayısı 820 olup buna bağlı toplam nüfus da yaklaşık 4000 kişidir.

Yine bu kayıtlara göre köyde buğday, arpa, keten, kendir, meyve yetiştirildiği bilinmektedir.

“Ayvacık” İsmi ve Diğer Kişi İsim ve Meslekleri

1455 yılı kayıtlarına göre o dönemde köyün ismi ile aynı adı taşıyan Ayvacık adında bir kişi bulunmaktadır.

O dönemde köyde Ali, Eyman, Aykut, Mehmet, Musa, Yusuf, Hatip, Güvendik, Menteşe, Osman, Hamza, Mustafa, Halil, Murat, Beydişi, Ramazan, Akdoğan, Bayezid, İsmail, İbrahim, Ahmet, Kaya, İnce, Kasım, Elvan, Salih, Veli, İsrail, Hasan, Kasım, Bahşayiş, Hüseyin, Hamit, Peyrev, Mezit, Adil, Bahşi, Süleyman, Bayram, Yakub, Davut ve Ganiyüddin gibi Müslüman Türk isimleri yer almaktadır. Bu da köyün bölgedeki ilk Türkmen köylerinden biri olduğunu göstermektedir.

Köyde Ali adında bir demirci bulunmakta olup Şeyh Ali, Oruç Bey Fakih, Hacı Dursun, Hacı Mehmet, Hızır Fakih, Hamza Fakih, Şeyh Hasan Fakih ve Şeyh Bereket gibi İslama hukukunu bilen önemli şahsiyetleriyle Gazi evladı olan dört kişi ve Ahi Said adında meslek erbabı vardır.

Bununla birlikte 1455 kayıtlarında Nebi Fakih adında da İmam olduğu yazmaktadır. Köyde İmam olduğuna göre mescit de mevcuttur. Bu mescit Cuma namazlarının kılındığı ahşap mescit olup köyün Beşikçiler Mahallesinde bulunmaktaydı. Yaklaşık 40 yıl önce yıkılmıştır. Acıklı Köyünde, bugün Yeşil Tekke (Ülfi Tekke) diye bilinen Abdal Murad Zaviyesinde görevli 2 zaviye-dar ve 2 zaviye hizmetçisi de mevcuttur.

1642 yılında Acıklı Köyü

1455 yazımından sonra yörede 1478, 1520 ve 1576 yıllarında da yazım yapılmıştır. Ancak bu yazımlara ulaşamadık. 1642 tarihinde yapılan tahrire göre köyün adı artık  Kariye-i Acıklu olup Canik Sancağı Arım kazasına bağlıdır. Çevresindeki bazı köylerin ismi değiştirilmiş ya da ortadan kalkmıştır. Örneğin Kabile-i Halilo,  Karye-i Ulamışlu, Kabile-i Kavallu ve Kabile-i Tuğrullu gibi köylerden artık söz edilmiyor. Bunun yanında Sendellü Nam-ı Diğer Yaycılu, Yaşıllu, Yavullu, Şeyh Habil, Tepecik, Kuşdoğan, Namazlu, Göğcelü, Sadıklu, Helvacalu, Himmetlü, Donurlu, Kuşculu Hacı Bayram, Yeminlü, Demircilü gibi yeni köyler kurulduğunu görüyoruz.

Bunlardan sonradan ortaya çıkan Göğcelü’nün bugün Canlı ve Demircili köyleri hudutlarında olduğu, Sadıklu’nun önceki Halilo köyünün yeni ismi olduğu, bugün ise Arımköseli diye bilinen köy olduğu kanaati ağır basmaktadır. Bu kanaate varma sebebimiz 1455 tahririnde Halilo ya da Halilli denilen köyde de Abdal Murad (Yeşil (Ülfi) Tekke) zaviyesi zaviyedarlarının bulunmasıdır.  Önceden Tuğrullu denilen köyün sonradan Donurlu’ya dönüştüğü, Yeminlü’nün Yamanlı’ya dönüştüğü kanaati de aynı şekilde ağır basmaktadır. Ulamışlu ve Kavallu köylerinin yeni adlarının ne olduğu konusunda kaynaklarda herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. Kendir Ocaklığı da olan bu köyler Osmanlı tersanelerine kendir üretmektedirler.

1642 yılında Köydeki Bazı İsim ve Meslekler

1642 yılında Acıklı Köyünde, Yahya b. Latif el Müderris, Osman Efendi b. Musa Kadı, Abdülbaki b. Abdürrahim El Mülazım, Mehmet b. Ahmet İmam, Şaban b. Zeynel İmam gibi askeri haneler mevcuttur. Köyde 14 hane mevcut olup toplam 24 nefer vardır. 6 askeri, 4 yetişkin bekar erkek mevcuttur.

Acıklı Köyü Nüfusu

1642 yılındaki hane sayısına bakıldığında toplam nüfusu yaklaşık 100 kişidir. Nüfus 1455 yılında 260-300 arasında iken 1642 yılında nüfusun 100 kişiye düşmesi çevrede yeni ortaya çıkan köylerden Namazlu ve Helvacalu köylerinin Acıklı Köyünden ayrılarak kurulan köyler olduğunu akla getirdiği gibi Celali isyanları ve salgın hastalıkların da bunda etkili olduğu düşünülmektedir.

1642 yılındaki Canik Sancağı Avarız Defterleri kayıtlarında 1455 yılındaki köydeki kişi isimlerinden çoğunun artık kullanılmadığı görülmektedir. 1642 yılındaki kayıtlarda kişi isimleri, Yahya, Latif, Osman, Musa, Abdülbaki, Abdürrahim, Mehmet, Ahmet, Şaban, Zeynel, Mustafa, Ömer, İbrahim, Ramazan, Süleyman, Teberrük, İsa, İlyas, Muslu, Recep, Himmet, Ali ve Zekeriya’dır.

1642 yılı Canik Sancağı Avarız Defterlerinden sonra kullanılan kaynak, II. Mahmut döneminde asker ve vergi verecek kişileri belirlemek için yaptırılan sayıma ait 1834 yılı Nüfus Defteridir. 1834 yılı Nüfus Defterine göre Acıklı Köyünde, 18 hane içinde 12’si yaşlı, 8’i genç, 30’u çocuk ve iş göremez erkek nüfus bulunmaktadır. Erkek nüfusa baktığımızda köyde yaklaşık 100 kişilik bir nüfus olduğu anlaşılmaktadır. 1642 yılından 1834 yılına kadarki 192 yıllık süreçte herhangi bir artış göstermemiştir.

Aşağıdaki tabloda 1455 ile 2012 yılları arasında Acıklı Köyünün Nüfus grafiği gösterilmektedir. 1455 ve 1642 yıllarında herhangi bir nüfus sayımı olmadığı için ilgili nüfus hesaplanırken o dönemlerdeki hane sayısının 4,5 ve 5 katının ortalaması alınarak hesaplanmıştır. 1834, 1843 ve 1845 yıllarında da sadece erkek nüfus sayımı yapıldığından ilgili nüfus hesaplanırken erkek nüfusun 2 katı alınarak hesaplanmıştır.

1834 Yılı Nüfus Defterine Göre Köydeki Erkek Nüfusu

Osmanlı İmparatorluğundaki tahrir ve nüfus sayımlarının asıl amacının asker ve vergi mükelleflerinin tespiti olduğundan dolayı kayıt esnasında nüfus sagir (yaşı küçük olan), tüvana (güçlü, kuvvetli), müsinn (yaşlı), herhangi bir nedenden dolayı askerliğe elverişli olmayanlarda amelmande (iş görmez) olarak gruplandırılmıştır. 13 Yaşına kadar kişiler çocuk kabul edilmekte, 13- 42 yaş arası tüvana sınıfına girmektedir. Bununla birlikte bazı kayıtlarda 12 yaşındakiler de tüvana olarak kaydedilmiştir. 42 ve üstü ise yaşlı statüsüne girmektedir. 1834 yılı Nüfus Defterine göre köydeki erkek nüfusu aşağıdaki gibi olup 1834 yılında Acıklı Köyünde 50 kişilik erkek nüfusun 29’u sagir (yaşı küçük olan), 8’i tüvana (güçlü, kuvvetli) ve 13’ü de amelmande (iş görmez) sınıfına girmektedir.

Hane 1           

1-Paşa Mıçı Oğlu Ali-50 (1784 doğumlu olup, Başağagil olarak bilinen ve günümüzde Parlak soyadını taşıyan ailenin atalarıdır. Çarşamba’da tanınan Mühendis Ersin Parlak bu soydan gelmektedir. Mıçı Mustafa isminin kısaltılmış halidir.) 

2-Karındaşı Osman-30 (1804 doğumlu olup, Pekşen soyadını taşıyan ailenin atasıdır.)

3-Diğer Karındaşı Abdullah-10 (1824 doğumlu olup Temiz soyadını taşıyan ailenin atasıdır.)

4-Diğer Karındaşı Mustafa-8 (1826 doğumlu)

5-Diğer Karındaşı Said-5 (1829 doğumlu olup bu aileden gelenler Saidağagil diye bilinir.)

6-Diğer Karındaşı Vahid-4 (1830 doğumlu olup bu aileden gelenler Vahidağagil diye bilinir ve bugünkü soyadları Temiz’dir.)

7-Diğer Karındaşı İbrahim-7 (1827 doğumlu olup Topal İbrahim diye bilinir. Oğlu Kır Ali’den dolayı aile Kıraligil diye de bilinir. Başer soyadını taşıyan ailenin atalarıdır.)

8-Diğer Karındaşı Ahmet-6 (1828 doğumlu)

9-Diğer Karındaşı Hüseyin-9 (1825 doğumlu)

10-Diğer Karındaşı İsmail-3 (1831 doğumlu olup Başer soyadını taşıyan ailenin atalarıdır.

11-Oğlu Salih-5 (1829 doğumlu olup Paşa Mıçı oğlu Ali’nin oğludur. Baş Ağa olarak bilinir. Anlatılardan keçe saçlı olduğu bilinir. Parlak soyadını taşıyan ailenin atalarıdır. Çarşamba esnaflarından ayakkabıcı İhsan Parlak bu soydan gelmektedir.)

12-Osman'ın oğlu İdris-3 (1831 doğumlu)

13-Diğer oğlu Mümin-2 (1832 doğumlu)

14-Diğer oğlu Emin-1 (1833 doğumlu olup Emin Ağa diye bilinir. Paşa Mıçı oğlu Ali’nin kardeşi Osman’ın oğlu’dur. Pekşen soyadını taşıyan ailenin atasıdır.)

Hane 2           

15-Yusuf oğlu Osman-25 (1809 doğumlu)

16-Oğlu Ahmet-1 (1833 doğumlu olup Hane 1’deki Paşa Mıçı (Paşamcı) oğulları ile akraba oldukları ya da aynı soydan geldikleri ve Koçer soyadını taşıyan ailenin atası olduğu bilinmektedir.)

Hane 3           

17-Molla Derviş oğlu Hüseyin-48 (1786 doğumlu olup İlhan soyadını taşıyan ailelerin atasıdır. Önceden Paşa Mıçıoğlu / Emin Ağa mevkisinde ikamet ederlerken daha sonra köyde bugünkü mevkilerine taşınmışlardır.)

18-Oğlu Abdullah-3 (1831 doğumlu)

Hane 4           

19-Karakaş oğlu Emrullah-35 (1799 doğumlu)

20-Karındaşı Muhammed-3 (1831 doğumlu olup Hacıismailgil diye bilinir. Karatay soyadını taşıyan ailelerin atasıdır. Hüseyin Karatay bu soydan gelmektedir.)

Hane 5           

21-Hüdaverdi-70 (1764 doğumlu)

22-Oğlu Süleyman-15 (1819 doğumlu)

23-Diğer oğlu Ali Osman-9 (1825 doğumlu)

24-Diğer oğlu İdris-5 (1829 doğumlu)

Hane 6

25-Soylu oğlu Salih-75 (1759 doğumlu)

26-Oğlu Mehmet-7 (1827 doğumlu)

27-Karındaşı İsmail-6 (1828 doğumlu)

Hane 7

28-Soylu oğlu Ahmet-50 (1784 doğumlu)

29-Oğlu Hüseyin-6 (1828 doğumlu)

Hane 8           

30-Karındaşı Hacı Mustafa-45 (1789 doğumlu)

(6, 7 ve 8 numaralı haneler aynı soydan gelip köyde Soylaklar olarak bilinir. Yılmaz, Yiğit ve Çakır soyadını taşıyan ailelerin atasıdır.)

Hane 9

31-Baki oğlu Muhammed-35 (1899 doğumlu)

32-Oğlu Hüseyin-3 (1831 doğumlu)

Hane 10

33-Köseoğlu Kasap-65 (1769 doğumlu olup Bedir soyadını taşıyan ailelerin atasıdır.)

34-Oğlu Ahmet-35 (1799 doğumlu)

35-Diğeroğlu Ali-8 (1826 doğumlu)

Hane 11

36-Baki Osman-45 (1789 doğumlu)

Hane 12

37-Sarı Muhammed oğlu Hasan-35 (1799 doğumlu)

Hane 13

38-Seperoğlu’nun torunu Muhammed-15 (1819 doğumlu)

39-Karındaşı Ahmet-2 (1832 doğumlu)

Hane 14

40-Bekir Efendi oğlu Abdullah-50 (1784 doğumlu olup köyün ilk muhtarıdır. Bekir Efendinin mezarı Göğceli Mezarlığında olup mezar taşında evliya olduğu yazmaktadır.)

Hane 15

41-Akçaylı Ömer-45 (1789 doğumlu olup Terme ilçesinin doğusundaki Akçay Nahiyesinden Acıklı Köyüne göç ettiklerinden dolayı Akçaylı lakabını taşımaktadırlar. Akçay soyadını taşıyan ailelerin atasıdır.)

42-Oğlu Ali-6 (1828 doğumlu)

43-Diğer oğlu Osman-4 (1830 doğumlu)

Hane 16

44-Kara Ahmet oğlu Ahmet-46 (1788 doğumlu)

45-Oğlu Ali-3 (1831 doğumlu)

Hane 17

46-Hatip oğlu Ömer Efendi-55 (1779 doğumlu)

47-Oğlu Ömer-4 (1830 doğumlu)

48-Diğer oğlu Osman-2 (1832  doğumlu)

49-Diğer oğlu Ali-1 (1833 doğumlu)

Hane 18

50-Hatip oğlu Molla Ahmet-61 (1773 doğumlu)

1837 tarihli Muhtar ve İmam listesine bakıldığında Acıklı Köyü’nün ilk muhtarı Bekir Efendi oğlu Abdullah’tır. Köyün İmamı ise Hacı Yakub Efendidir. 1834 yılı Nüfus Defterinde Acıklı Köyü’nün sınırında bulunan Köseli Köyü’nün ortaya çıktığı görülmektedir.

93 Harbi ve 1. Dünya Savaşı Sonrası Köydeki Durum

Köydeki ileri gelenlerin ve o dönemleri yaşayanların anlatılarına göre, 93 Harbi olarak bilinen Osmanlı Rus Savaşı, 1. Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşına katılanlar olduğu ancak savaşa katılan askerlerin bir kısmından ilgili savaşlar sonrası bir daha haber alınamadığından akıbetleri hakkında herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. O zamanı yaşamış olanlar karalısı gelmedi* (öldüğü ya da şehit olduğuna dair kara haberi gelmedi anlamında) derlerdi.

Köyün ileri gelenlerinden, 1834 yılı Nüfus Defteri kayıtlarında da belirtilen Paşa Mıçı oğlu Osman’ın (1804 d.) oğlu Emin’in (1833 d.) oğlu Molla Osman’ın oğlu Nuri Pekşen’in anlatılarına göre kendisinin ağabeylerinden birinin Erzincan Küçük Zabit Mektebinde okurken şehit olduğu, diğer bir ağabeyinin de Medine Tren İstasyonunda askerlik yaparken şehit olduğu bilinmektedir. Bunlardan birinin adı Hafız Tevfik’dir. Ancak resmi kayıtlarda bu bilgi yoktur. Harun ismindeki diğer ağabeyi de 1. Dünya Savaşı sırasında Rus esaretine düştüğü, akabinde Rusya ve Japonya arasındaki savaş sırasında da Osmanlıların müttefiki olan Japonya'ya daha sonra da Almanya'ya geçtiği ve  savaş bittikten sonra köye döndüğü bilinmektedir.

Köyün Bağlı Olduğu Sancak / Şehirler

Acıklı Köyü, Osmanlı yönetimine ilk girdiği yıllarda Amasya'daki Şehzade Sancağına bağlı Arım (Çarşamba) Kazası Cilme Nahiyesine bağlı köyü iken sonradan Rum (Sivas) Vilayeti Canik (Samsun) Sancağı Arım (Çarşamba) Kazasına bağlı bir köyüdür. 1800’lü yıllarının başında ise fiilen 1847 yılından itibaren resmi olarak Trabzon Vilayeti Canik (Samsun) Sancağı Çarşamba kazasına bağlı bir köydür. Buradan da anlaşılacağı üzere Arım Kazasının ismi 1847 yılı itibariyle Çarşamba Kazası olarak anılmaya başlanmıştır. Köy, 1923 yılında Samsun Vilayet olunca Samsun ili Çarşamba ilçesine bağlı köyü, 6360 sayılı kanuna göre de 2014 yılında Samsun Büyükşehir Belediyesi ilçesi Çarşamba Belediyesi’ne bağlı mahalleye dönüştürülmüştür.

Safa TEMİZ

16.12.2017